In Amerika is de podcast al een tijdje een hype. Nu dringt het ook door tot de Nederlandse oortjes. ‘Voorheen verveelde ik me in trein, nu luister ik onderweg naar een mooi verhaal.’ Hagar Jobse legde haar oor te luister bij de Nederlandse pioniers
Dit artikel werd geplaatst in de Juist (magazine Elsevier) op 05-01-2018
Er is een tijd voor én na Serial. Drie jaar geleden raakten honderdduizenden Amerikanen in de ban van deze misdaadserie over het waargebeurde heronderzoek naar de moord op de Noord-Koreaans-Amerikaanse tiener Hae Min Lee. Deze leerling uit Baltimore werd in 1999 dood gevonden. Ze zou zijn vermoord door ex-vriend Adnan Syed. Hij zat in de gevangenis, maar was hij wel echt de dader? Presentatrice Sarah Koenig twijfelde en ging op onderzoek uit. Elke week ontrafelde ze in een aflevering van vijftien minuten een stukje van het mysterie.
De miljoenen fans van Serial zaten niet gekluisterd aan de buis, maar aan hun (kop) telefoon. Dit was geen tv-serie, maar een podcast. Via een app kon je de afleveringen downloaden en via je telefoon afluisteren waar je maar wilde.
Sinds Serial is de populariteit van radio on demand in Amerika explosief gestegen. Deze audioprogramma’ s, waarop je je kunt abonneren, bestaan al zo’n vijftien jaar. Maar tot een paar jaar geleden was het nog een niche-medium.
De eerste podcasts dateren uit 2000. Het waren in eerste instantie vooral bloggers en schrijvers die audiodocumenten online plaatsten. Met de komst van de ipad lanceerde Apple geluidsfragmenten waarop je een abonnement kon nemen: podcasts. Pas toen de Amerikaanse omroepen in 2010 in crisis verkeerden, nam de populariteit van het medium toe. ‘Podcasten werd een toevluchtsoord voor radiomakers die hun baan verloren,’ noteerde fervent podcastluisteraar en -maker Tim de Gier (34) in een artikel in Vrij Nederland. Daarnaast heeft het succes van de podcast ook een praktische reden. Met de komst van de smartphone en steeds sneller internet is het veel makkelijk om waar je ook bent, audiobestanden af te spelen.
In de Verenigde Staten is inmiddels sprake van een massale podcast-hype. Uit onderzoek is gebleken dat 30 procent van de Amerikanen minstens één keer per maand naar een podcast luistert, 15 procent zelfs geregeld. Schoonheidstips, de Tweede Wereldoorlog of seks: je kunt het zo gek niet bedenken of in Amerika is er een podcast over gemaakt. Net als in geschreven media is de vorm van een podcast elke keer anders. Zo zijn er talkshows, diepteinterviews of reportageachtige podcasts. Sommige duren maar vijf minuten, andere een uur. Ook hebben beroemdheden als actrice en scenarioschrijfster Lena Dunham en rapper Snoop Dog hun eigen radio on demand-talkshow.
Mark Rutte
Ook in Engeland en Zweden doet de podcast het goed. Van de 10 miljoen Zweden tussen de achttien en zestig heeft 28 procent wel eens naar een podcast geluisterd. Nu gaat ook het Nederlandse publiek overstag. En dus zien ook media er brood in. Zo lanceerde NRC de podcast Haagse Zaken, waarin de luisteraar wekelijks wordt bijgepraat over wat zich afspeelt op het Binnenhof. Ook BNR Nieuwsradio zet in op het medium en begon een podcast-netwerk met 45 radio on demandshows over technologie, duurzaamheid en wetenschap. Premier Mark Rutte (VVD) volgde tijdens de verkiezingscampagne het voorbeeld van bekende Amerikanen en begon een eigen wekelijkse podcast. Hierin interviewde hij jonge Nederlanders over hun plek in de samenleving.
‘Twee jaar geleden nam niemand in Nederland podcasts serieus,’ zegt podcast- en radiomaker Botte Jellema (40). ‘Nederlanders dachten dat het gewoon radioprogramma’s waren die online werden gezet,’ vertelt hij. In eerste instantie was dat ook een beetje zo. Tussen 2005 en 2010 was er nauwelijks meer te beleven dan het terugluisteren van radio. Overigens is het verschil tussen radio en podcast niet altijd duidelijk. Neem de populaire podcast This American Life. Deze werd uitgezonden als radioprogramma en kwam daarna beschikbaar als podcast. Ook de VPRO heeft veel radio-documentaires die je kunt downloaden en overal kunt afluisteren, net als een podcast dus.
Intimiteit
Volgens Anne Janssens (34), oprichter van Dag en Nacht Media, het eerste Nederlandse podcastplatform, is het grootste verschil tussen radio en podcasts de intimiteit van het laatste medium. ‘Radio heb je meestal op de achtergrond aanstaan,’ legt hij uit. ‘Met podcasts is dat heel anders. De meeste mensen luisteren podcasts op hun mobiel via een koptelefoon. Dat komt dus veel directer binnen. Radioen podcastmaker Roman Marsh zei: “Eén podcastluisteraar is meer waard dan 10.000 radioluisteraars.” Hiermee doelde hij op de band tussen podcastluisteraar en radiopresentator, die is veel intiemer.’ Momenten dat je niets te doen hebt, lenen zich het best voor de podcast. ‘Voorheen zat ik me te vervelen in de trein,’ zegt Janssens. ‘Nu luister ik onderweg naar een mooi verhaal.’ Ook tijdens het koken, de afwas of andere taken die je op de automatische piloot kunt doen, is podcast luisteren ideaal. Janssens: ‘Ik vind iets als de was ophangen nu niet meer zo vervelend.’
Luisteren tijdens zijn werk lukt dan weer niet. ‘Om een podcast te blijven volgen, moet je je volledige aandacht erbij hebben, anders raak je de draad kwijt.’
Het probleem in Nederland is dat er eigenlijk nog maar heel weinig goede podcasts zijn. Met Dag en Nacht Media wil Janssens hierin verandering brengen. Met Tim de Gier lanceerde hij in april 2017 dit podcastplatform. Ze kregen hiervoor een subsidie van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek. Met dat geld helpen ze nu makers bij de productie en distributie van podcast en het vinden van adverteerders. Hiermee proberen ze geld te verdienen, zodat ze de makers ook kunnen betalen. Tot nu toe zijn er zeven podcasts aan het platform verbonden. Wielerpodcast De Rode Lantaarn. Ik ken iemand die, een podcast over opvoeden en ouderschap. Een podcast over media, waarin Ernst-Jan Pfauth en Alexander Klöpping de laatste ontwikkelingen in de media bespreken, De Vierkante Ogen Show, over popcultuur, Echt Gebeurd, van Micha Wertheim en Paulien Cornelisse over waargebeurde verhalen, Cheft, waarin culinair recensent Hiske Versprille praat met topkoks en De eeuw van de amateur van radiomaker Botte Jellema, schrijfster en cabaretier Paulien Cornelisse en fotostripmaker Ype Driesse.
‘De eeuw van de amateur is een podcast over alles,’ staat er op de website van Jellema. Er zijn al bijna vijftig afleveringen uitgebracht. Hoewel het bij De eeuw van de amateur lijkt of je gewoon luistert naar drie mensen die met elkaar in gesprek zijn aan de keukentafel, wordt er goed nagedacht over elke aflevering. De onderwerpen die worden besproken, lopen sterk uiteen. De presentatoren zijn de constante factor. Daarin schuilt volgens Jellema ook de kracht van het programma. ‘Paulien is heel grappig en zowel zij als Ype kan een onderwerp op een interessante manier belichten. Dat maakt het leuk om naar te luisteren.’
Simpel
Jellema vertelt dat hij met veel podcastvormen heeft geëxperimenteerd. Hiervan leerde hij dat je het format van een podcast het beste zo simpel mogelijk kunt houden. ‘Er zit heel veel werk in het maken van een podcast. Je moet namelijk veel afleveringen maken om luisteraars aan je te binden.’ En dat onderschatten veel mensen. De podcast-hype beperkt zich namelijk niet tot luisteren. Janssens en De Gier krijgen dagelijks mailtjes van mensen die zelf een podcast willen maken. En internet staat vol met tips over hoe je je eigen radioshow kunt maken en online verspreiden.
De boodschap: het maken van je eigen podcast is relatief eenvoudig. Toch houden velen die eraan beginnen het volgens Janssens niet vol. ‘Bij een podcast maken, komt toch meer kijken dan ze in eerste instantie denken. Zo moet je om te beginnen opnemen met goede apparatuur. Als de geluidskwaliteit van een podcast niet goed is, haak ik namelijk direct af.’
Ook bedrijven zien brood in podcasts. Niek Eijsbouts (34) is creatief directeur bij reclamebureau Superheroes en ontwikkelde in opdracht van ING Koplopers. In deze podcast worden maatschappelijke initiatieven belicht die de bank steunt. Zo hoor je hoe Andy Bruce dementerenden door middel van muziek en geluid helpt herinneringen op te halen, en hoe Marja Witteman honderden mensen met een chronische ziekte aan een baan hielp. Inmiddels staan vier van de tien geplande afleveringen online. Waarom ING ervoor kiest om een podcast te laten maken? Eijsbouts: ‘Mensen luisteren veel aandachtiger dan bij een reclamespotje. Bovendien kun je in een podcast van twintig minuten veel meer vertellen dan in een tv-spotje van dertig seconden.’
Ook voor adverteerders kunnen podcasts interessant zijn. Een reclame in geluid is een stuk goedkoper dan een tv-spotje.In Amerika gaat er al veel geld om in podcastadvertenties. ‘In Nederland is het aantal luisteraars nog te klein,’ legt Eijsbouts uit. ‘In Amerika worden sommige podcasts door miljoenen mensen beluisterd, in Nederland mag je al blij zijn als je de tienduizend haalt. Ter vergelijking: een tv-spotje dat één keer wordt uitgezonden, wordt hier snel 600.000 keer bekeken.’
Janssens heeft er desondanks vertrouwen in dat de podcast straks niet meer uit het Nederlandse medialandschap is weg te denken. ‘Alleen,’ zegt hij, ‘moet de grote doorbraak nog komen. Het is wachten op de Nederlandse variant van Serial, een podcast die miljoenen luisteraars over de streep trekt.’