Waren literaire avondjes twintig jaar geleden voorbehouden aan selecte groepjes dames en heren van middelbare leeftijd, inmiddels gaan hoogopgeleide twintigers massaal naar boekenfeestjes. Lezen en praten over literatuur is sinds een paar jaar überhip. Sterker: ‘Iedereen wil tegenwoordig een boek schrijven’
Dit artikel verscheen in de Juist (maandblad Elsevier) op 14-07-2014
‘Het is nog maar de vraag of dit geschikt is voor kinderen.’ Dat wil dichteres Ellen Deckwitz (32), gehuld in spijkerbroek en gympies, graag even kwijt voordat ze begint. Grinnikend pakt ze de microfoon, om vervolgens in rap tempo een stuk voor te lezen uit het kinderboek dat ze aan het schrijven is.
Door de geopende ramen van het café waar Deckwitz voorleest, klinkt rumoer en het geluid van een passerende tram. Vanuit het restaurant in het benedengedeelte van het café klinkt zo nu en dan gekletter van bestek. Deckwitz noch het publiek lijkt zich eraan te storen. De dichteres leest gestaag door en het publiek hangt aan haar lippen.
De gympen van Deckwitz misstaan niet vanavond, integendeel. Informeel en toegankelijk, zo is het literaire event Kalf het beste te omschrijven. Het bruine café waar de literaire avond Kalf wordt gehouden, is gevuld met casual geklede twintigers en begin-dertigers. Ze staan verspreid door de kleine ruimte, biertje in de hand. Een enkeling neemt tussendoor een hap van de lasagne die vanavond wordt verkocht. De presentator, een vlotte man van nog geen 35, stelt de gastschrijvers tussen het voorlezen door wat korte vragen. ‘Waarmee ben je op dit moment bezig?’ of ‘Waarom heb je dit boek geschreven?’
Kalf is twee jaar geleden bedacht door uitgeverij Atlas Contact. ‘We wilden niet alleen aanstormende schrijvers een podium bieden, maar ook een gezellige sfeer rond de uitgeverij creëren,’ vertelt redacteur Jelte Nieuwenhuis (36). En dat terwijl hij tien jaar geleden als beginnend redacteur nog niet dood gevonden wilde worden op een literaire avond.
‘Op literaire avonden kwamen meestal alleen babyboomers die in academisch taalgebruik over literatuur discussieërden,’ legt hij uit. ‘Dat trok mij helemaal niet.’ Hoe anders is het nu. Literatuurevenementen zijn inmiddels net zo hip als concerten en festivals. Kalf, dat elke twee maanden wordt georganiseerd, is bepaald niet de enige gelegenheid waarbij jonge boekenliefhebbers samenkomen. Het Amsterdamse Literaturfest, Das Magazin Festival en de Literaire Nachtclub in Utrecht zijn stuk voor stuk razend populair onder hoogopgeleide twintigers. Volgens Nieuwenhuis heeft het succes te maken met een verandering van toon. ‘Het elitaire is eraf. De avonden zijn nu meer gericht op entertainment.’
Podcast
Vooral bij het Amsterdamse Literaturfest ligt de nadruk sterk op vermaak. Wat drie jaar geleden begon als een podcast op de radio waarnaar slechts een handjevol mensen luisterde, is uitgegroeid tot een succesvol evenement waarop ruim vierhonderd geïnteresseerden afkomen. Het succes is zo groot dat de editie in juni de laatste zal zijn. ‘Het was ons doel om de grote zaal van debatcentrum De Rode Hoed in Amsterdam vol te krijgen,’ legt organisator Daniël van der Meer (27) uit. ‘Nu dat is gelukt, is het tijd voor nieuwe dingen.’
De formule van Literaturfest is simpel. De drie jonge presentatoren Toine Donk (32), Tim de Gier (30) en Ernst-Jan Pfauth (28) voelen drie gasten aan de tand over hun lievelingsboek. Niet alleen schrijvers en dichters passeerden de revue, maar ook bekende Nederlanders als Katja Schuurman en presentator Art Rooijakkers.
Dat zijn niet bepaald mensen die in de eerste plaats bekendstaan om hun uitgebreide boekenkennis, maar dat is ook niet de bedoeling van de show. ‘We wilden laten zien dat literaire avonden niet alleen geschikt zijn voor heren van middelbare leeftijd die in literair jargon praten,’ legt Van der Meer uit. Vandaar ook hun slogan ‘Niet gehinderd door enige kennis van zaken’. De kwalificatie ‘stoffig’ is niet van toepassing op Literaturfest. Tussen de optredens door klinkt harde muziek en bij wijze van ludieke act zit een van de presentatoren bij aanvang altijd naakt in een badkuip op het podium.
Volgens literair agent Paul Sebes (47) van agentschap Sebes & Van Gelderen is het aantal boekenfeestjes groter dan ooit. ‘Vroeger kon je als schrijver maar één keer per jaar losgaan, namelijk op het Boekenbal. Nu kun je elke week wel ergens naartoe.’ Dat er de afgelopen vijf jaar vooral in de hoofdstad een heel scala aan hippe literatuurfestivals en -feestjes is ontstaan, heeft volgens Sebes onder meer te maken met de leeftijd van de redacteuren. ‘Vroeger werkten er alleen maar oudere heren bij uitgeverijen. Maar mensen studeren tegenwoordig veel eerder af en zijn dus jonger als ze bij een uitgeverij gaan werken. Dat drukt een stempel op het literaire wereldje.’ Daar komt volgens Sebes bij dat de feestjes laagdrempelig zijn. ‘Voor 5 euro heb je een heel leuke avond.’
Maar de hype omvat niet slechts het afstruinen van hippe boekenfeestjes. Zo richtten twee van de organisatoren van Literaturfest drie jaar geleden Das Magazin op. Een fris ogend literair tijdschrift dat vier keer per jaar verschijnt.
Zo’n frisse uitstraling is precies wat Van der Meer en Donk misten in het grote aanbod aan bestaande literaire tijdschriften. ‘In de tijd dat wij begonnen, leken de omslagen van de meeste tijdschriften wel geprinte Word-documenten,’ zegt Van der Meer. Ook de inhoud van de magazines was volgens de jongens niet meer van deze tijd. ‘Je las er al dertig jaar het werk van dezelfde schrijvers, bijvoorbeeld van Dirk van Weelden en Maarten Asscher. Op zich is daar niets mis mee, maar het zijn wel de veelbelovende schrijvers van dertig jaar geleden. Onze generatie heeft daar weinig mee.’
Nieuwe Anita
Jong en vernieuwend, dat is waar Das Mag, zoals de veelgebruikte afkorting van het tijdschrift luidt, naar op zoek is. Niet alleen verschenen er verhalen van jonge schrijvers als Maartje Wortel en Joost de Vries, maar ook van rapper Pepijn Lanen van de Jeugd van Tegenwoordig en cabaretier Jan Jaap van der Wal. ‘Wij werken ook met mensen die je normaal niet in literaire tijdschriften ziet. Juist die afwisseling maakt het spannend.’
Naar kopij voor Das Magazin hoeven Donk en Van der Meer niet lang te zoeken. Want nu boeken weer hip zijn, verschijnen opeens overal jonge schrijvers. Niet alleen bij Kalf, maar ook tijdens literaire avonden in Amsterdamse cafés als Tabac en De Nieuwe Anita, en in Café de Stad in Utrecht lezen schrijvers voor uit eigen werk. Het populaire Shut Up & Write organiseert gezamenlijke schrijfsessies en bij het in september 2013 geopende Literatuurhuis in Utrecht konden dichters afgelopen februari meedoen aan het Nationaal Kampioenschap Poetry Slam.
‘Literatuur leeft,’ zegt journalist Persis Bekkering (26). ‘Iedereen wil tegenwoordig een boek schrijven.’ Dat geldt ook voor haar: al tweeënhalf jaar werkt ze aan haar roman. ‘De wens om een boek te schrijven, heb ik al van jongs af aan,’ legt ze uit. Maar pas toen ze zich op een gegeven moment ging storen aan een bepaald type personage in de Nederlandse literatuur besloot ze de daad bij het woord te voegen.
Bekkering: ‘In veel Nederlandse boeken is de hoofdpersoon altijd een beetje een sullige jongen bij wie het leven hem overkomt. Dit personage kom je tegen bij Gerard Reve en Arnon Grunberg, maar ook bij jonge schrijvers als Rob Waumans, die 37 is. Ik wilde wel eens een boek lezen met een sterke man, een soort held als hoofdpersoon. Dat boek schrijf ik nu zelf.’
Het laatste zetje kreeg Bekkering van Uitgeverij Prometheus, die haar in 2011 belde. Of ze koffie kwam drinken. Bekkering: ‘Ik werkte toen als journalist voor dagblad De Pers. Uitgever Mai Spijkers had een jonge schrijver gevraagd of hij nog mensen kende die een boek zouden willen schrijven. Die noemde mijn naam.’
Hoewel ze nog geen letter op papier had, mocht ze al snel ook bij andere uitgeverijen komen praten. ‘Als je jong bent en je schrijft voor een krant, val je op,’ legt Bekkering nuchter uit. ‘Uitgeverijen als Prometheus en Lebowski zijn altijd op zoek naar jong talent.’ Bekkering gaat dan ook niet alleen voor haar plezier naar literaire avondjes. ‘Het is ook goed voor mijn netwerk,’ geeft ze toe. ‘Op literaire avonden kom je veel mensen tegen, ook uitgevers. Dan worden de lijntjes toch korter.’
Joost de Vries (31), Wytske Versteeg (31), Hanna Bervoets (30), Maartje Wortel (31) en Alma Mathijsen (29): zomaar een greep uit de vele jonge auteurs die voor hun dertigste een roman op hun naam hadden staan. Dat zo veel jonge mensen de ambitie hebben om een roman te schrijven, is volgens Bekkering iets van deze generatie. ‘Destijds waren Arnon Grunberg en Ronald Giphart de enigen die jong publiceerden. Nu zijn we met zo veel.’ Literaturfest-organisator Daniël van der Meer denkt dat de economische crisis heeft bijgedragen aan het groeiende aantal jeugdige auteurs. ‘Maar weinig jonge mensen zijn nu in vaste dienst,’ verklaart hij. ‘Ze hebben simpelweg meer tijd om een boek te schrijven.’
Hoewel Persis Bekkering in gesprek is geweest met zes verschillende uitgeverijen, heeft ze nog geen boekcontract. ‘Nu ben ik aan het praten met een uitgeverij met een heel goede reputatie. Eentje die niet actief op zoek is naar jonge schrijvers.’ De naam van de uitgeverij houdt ze liever voor zich. Of er iets uit die gesprekken komt, weet ze niet. Maar in tegenstelling tot drie jaar geleden, heeft ze nu geen haast. ‘Nu wil ik gewoon dat het een goed boek wordt, maar toen wilde ik nog zo snel mogelijk publiceren,’ legt ze uit. ‘Dat leek me interessant staan. Kijk naar Thomas Heerma van Voss, die voor zijn 23ste al twee boeken had gepubliceerd. Dan denken mensen toch: ‘goh, wat knap.’
Scouten
Prometheus-redacteur Katrijn van Hauwermeiren (27) besteedt veel tijd aan het scouten van jong talent. Zo struint ze literaire avonden af en drinkt ze gemiddeld twee keer per week koffie met een potentiële auteur. ‘Het is fijn om met jonge auteurs in zee te gaan,’ legt ze uit. ‘Jonge mensen hebben nog de belofte van een heel oeuvre in zich. Dat is bij iemand van vijftig toch minder.’
Dat uitgeverijen graag met jonge mensen in zee gaan, is volgens literair agent Paul Sebes niets nieuws. ‘Mensen die jong zijn en goed kunnen schrijven, zijn altijd aantrekkelijk geweest,’ zegt hij nuchter. Maar uitgeverijen hebben tegenwoordig wel meer keuze. Sebes: ‘Vroeger had je een paar jonge mensen die écht de behoefte voelden om een roman te schrijven. Ze wilden niets anders dan schrijver worden. Nu doen jongeren vaak verschillende dingen tegelijk. Een boek publiceren is vaak een van de vele dingen die op hun wensenlijstje staan.’
De kwaliteit van boeken laat volgens Sebes dan ook vaak te wensen over. ‘Veel jongeren hebben een romantisch beeld bij het schrijversbestaan. Maar er komt wel wat meer bij kijken dan uitgenodigd worden voor het Boekenbal. Als je een goed boek wilt schrijven, zit je zeker drie jaar in je eentje te tikken. Dat realiseren velen zich niet.’
Een daverend applaus klinkt als schrijver Nico Dijkshoorn Kalf afsluit met een fragment uit zijn nieuwe roman. En hoewel het programma is afgelopen, maakt het gros van het publiek geen aanstalten de zaal te verlaten. Het barpersoneel heeft het druk, er wordt massaal bier gehaald. Een uur later is het café nog steeds propvol. Het vermoeden rijst dat de aantrekkingskracht van Kalf hem evenzeer zit in de borrel na afloop als in het programma zelf. ‘Mensen blijven vaak hangen,’ bevestigt een jonge schrijver die niet met zijn naam wil worden genoemd. Om daaraan toe te voegen: ‘We delen kennis en talent, maar er wordt ook gewoon veel bier gedronken.’ Die ongedwongen sfeer is volgens Atlas Contact-redacteur Jelte Nieuwenhuis precies de bedoeling. ‘Toen we met Kalf begonnen, wilden we af van het elitaire grachtengordel-imago dat toen aan veel literaire avonden kleefde. Daarom organiseren we dit ook in een doodgewone bruine kroeg.’